Περίληψη

          Σκοπός της εργασίας αυτής είναι κυρίως να προβάλει ένα ενδεδειγμένο μοντέλο μιας πρότυπης σχέσης, μεταξύ του γιατρού και του ετοιμοθάνατου ασθενούς. Στοχεύει ακόμα να ερευνήσει τη στάση που τηρούν και οι δύο πλευρές απέναντι στον επερχόμενο θάνατο, τους φόβους τους αλλά και τους μηχανισμούς αντιμετώπισης που αναπτύσσουν. Επιπρόσθετα έχει στόχο να μελετήσει το πρότυπο του επιτυχημένου γιατρού που αντιμετωπίζει τον ασθενή του με αίσθημα φιλίας και συμπάθειας, αλλά παράλληλα τηρεί μια αντικειμενική και επαγγελματική στάση απαλλαγμένη από συναισθηματισμούς και υπερβολές. Σημασία έχει βέβαια και ο ρόλος του ασθενή σε μια τέτοια σχέση αλληλεπίδρασης και αλληλεξάρτησης και ως εκ τούτου θα γίνει αντικείμενο περαιτέρω ανάλυσης.
          Η χρονική περίοδος που αντλήθηκαν οι πηγές ήταν από αρχές μέχρι μέσα Ιανουαρίου του 2002 από πρόσφατα δημοσιεύματα.

Εισαγωγή

          Είναι γενικά αποδεκτό κι επιβεβαιωμένο από πολλά μέλη της ιατρικής κοινότητας αλλά και από το ευρύ κοινό, ότι στις μέρες μας η εποικοδομητική σχέση μεταξύ γιατρού και ασθενή, έχει να διαδραματίσει ένα ουσιώδη ρόλο σε όλα τα στάδια της ιατρικής περίθαλψης. Θεμιτό θα ήταν η σχέση αυτή να ενισχύεται σε ιδιάζουσες περιπτώσεις όπου ο ασθενής βρίσκεται αντιμέτωπος με το θάνατο.

          Έχει παρατηρηθεί ότι η σχέση αυτή πολλές φορές είναι προβληματική ή ελλιπής, με αποτέλεσμα να δημιουργείται ένα μεγάλο κενό στην επικοινωνία μεταξύ γιατρού και ασθενούς, οδηγώντας έτσι στην αναποτελεσματική αντιμετώπιση των σοβαρών προβλημάτων που καλείται ν' αντιμετωπίσει ένας ετοιμοθάνατος ασθενής. Ειδικότερα στην Ελλάδα που φαίνεται να νοσεί - σύμφωνα με μια μεγάλη μερίδα του πληθυσμού - το εθνικό σύστημα υγείας , το θέμα αυτό είναι ιδιαίτερης βαρύτητας.

Υλικά και Μέθοδος

          Οι πληροφορίες για την έρευνα αυτή αναζητήθηκαν κυρίως στο Διαδίκτυο στην ιστοσελίδα του Pub Med (http://www.ncbi.nih. gov/entrez/query.fcgi), του Science Direct (http://www.science. direct.com) και στην ιστοσελίδα www.google.com.gr. Οι λέξεις κλειδιά που χρησιμοποιήθηκαν είναι ‘"doctor dying patient relationship" (Σχέση γιατρού ετοιμοθάνατου ασθενή). Παρακάτω αναφέρονται ορισμένες σημαντικές παρατηρήσεις από ειδικούς οι οποίοι έχουν διεξάγει έρευνα στο συγκεκριμένο θέμα.

Αποτελέσματα-Συζήτηση

          Οι περισσότεροι ασθενείς επιθυμούν να γνωρίζουν αν πρόκειται να πεθάνουν ή όχι. Αυτό, όταν έγινε η έρευνα στους ίδιους τους ασθενείς. Σε έρευνα που έγινε στους γιατρούς με το ερώτημα εάν πιστεύουν ότι οι άρρωστοι θα πρέπει να το ξέρουν ή όχι, ή αν ήθελαν οι ίδιοι οι γιατροί να τους το πουν, έγινε το αντίθετο. Ένα 50% - 90% των γιατρών δεν ήθελαν να το ανακοινώσουν στους ασθενείς τους και πίστευαν ότι με το να τους πληροφορήσουν θα τους κάνουν κακό. Εδώ, λοιπόν, υπάρχει μια μεγάλη διάσταση ανάμεσα στο τι προτιμούν οι ασθενείς και στο τι πιστεύουν οι γιατροί. Δηλαδή στο ότι οι περισσότεροι ασθενείς θέλουν να πληροφορηθούν ότι πρόκειται να πεθάνουν και στους γιατρούς, οι οποίοι δεν θέλουν να μάθουν οι ασθενείς ότι πρόκειται να πεθάνουν. Αυτό είναι ένα παράδοξο, γιατί όντως συμβαίνει όπως εξηγείται και παρακάτω. (1)

           Έχει παρατηρηθεί ότι πολλοί γιατροί νιώθουν άβολα όταν έχουν να αντιμετωπίσουν ετοιμοθάνατους ασθενείς για τους διάφορους λόγους που προέρχονται είτε από προσωπικές είτε από γενικότερες κοινωνικές πεποιθήσεις. Πολλές φορές οι γιατροί αποφεύγουν τους ασθενείς που αντιμετωπίζουν τον επικείμενο θάνατο λόγω του ότι οι ίδιοι μπορεί να φοβούνται την προσωπική αποτυχία, η οποία σε τέτοιες περιπτώσεις είναι δεδομένη. Η οικογένεια του ασθενή είναι συχνά ένας ανασταλτικός παράγοντας τον οποίο ο γιατρός λαμβάνει σοβαρά υπόψη αφού αντιλαμβάνεται ότι μια πιθανή αποτυχία ακόμη και η αδυναμία του να αποτρέψει τον θάνατο θα προκαλέσει την οργή και την αγανάκτηση της οικογένειας. Ένας ακόμη λόγος πού οι γιατροί αποφεύγουν την συναναστροφή με ετοιμοθάνατους ασθενείς είναι το γεγονός ότι η επαφή αυτή είναι μια διαρκής υπενθύμιση της τρωτότητας και της ευάλωτης ανθρώπινης φύσης των ιδίων. (2)

           Ίσως ένας από τους μεγαλύτερους φόβους των γιατρών είναι η λεγόμενη ''στιγμή της αλήθειας'', η στιγμή δηλαδή που ο γιατρός πρέπει να ανακοινώσει στον ασθενή το γεγονός ότι η ασθένεια από την οποία πάσχει μπορεί να επιφέρει το θάνατο. Αυτό μπορεί συμβεί ανά πάσα στιγμή όταν ο ασθενής αποφασίζει ότι θέλει να μάθει την κατάσταση της υγείας του, κάτι που υποχρεώνει το γιατρό να δώσει μια άμεση απάντηση. Επιστημονική έρευνα που έγινε για το πιο πάνω έδειξε ότι οι γιατροί εξηγούσαν στους ασθενείς τους χωρίς να ερωτηθούν, τα ασήμαντα ευρήματα της διάγνωσης, ενώ ελάχιστοι από αυτούς έδιναν εξηγήσεις για τα ουσιώδη και πιο σοβαρά. Η λανθασμένη αυτή επικοινωνία μεταξύ γιατρού και ασθενούς είναι εμφανές ότι οδηγεί σε μια ανυποστήρικτη και αναληθή κατάσταση. (3)

           Όπως έχει φανεί από πρόσφατες μελέτες, αλλά και από απόψεις ασθενών που πάσχουν από ανίατες ασθένειες, οι γιατροί είναι πολύ φτωχά προετοιμασμένοι για την αντιμετώπιση του φόβου, του πόνου και της στεναχώριας που νιώθουν οι ασθενείς που πλησιάζουν προς το τέλος της ζωής τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι μια γυναίκα που έπασχε από καρκίνο, η οποία ρώτησε τους γιατρούς της σε ένα ιατρικό συνέδριο για ποιο λόγο δε μαθαίνουν περισσότερα για το πώς να επικοινωνούν με τους ασθενείς τους για το θάνατο. (4)

           Ειδικοί που έχουν ασχοληθεί με το συγκεκριμένο θέμα συμβουλεύουν όλους τους γιατρούς και κυρίως τους νεότερους να περνούν αρκετό χρόνο με τους ασθενείς για τους οποίους δεν μπορούν να κάνουν τίποτα περαιτέρω. Η καθημερινή επαφή με τον ασθενή δείχνει πραγματικό ενδιαφέρον για αυτόν. Αρκεί ο απλός διάλογος ανάμεσα τους ή απλά ο γιατρός να παίζει τον ρόλο του ακροατή σε όσα του λέει ο ασθενής. Βέβαια οι περισσότεροι γιατροί δεν έχουν πολύ χρόνο στην διάθεσή τους, όμως είναι πολύ σημαντικό για αυτούς να παρακολουθούν την πορεία των ασθενών τους προς τον θάνατο. Μάλιστα λέγεται ότι αρκετοί γιατροί ίσως να μην μπορούν να αντιληφθούν πότε ένας ασθενής πεθαίνει αν βλέπουν μονάχα ξαφνικούς θανάτους, δηλαδή αν βλέπουν τον ασθενή μονάχα τη στιγμή που πεθαίνει και δεν παρακολουθούν την πορεία της νόσου του μέχρι να καταλήξουν σε αυτόν. (5)

           Οι ασθενείς συχνά γνωρίζουν ότι πρόκειται να πεθάνουν και οι περισσότεροι νιώθουν την ανάγκη να μιλήσουν σε κάποιο για αυτό. Σε αυτές τις περιπτώσεις πρέπει να αναπτύσσεται μια σχέση φιλίας ανάμεσα στο γιατρό και τον ασθενή με αποτέλεσμα ο δεύτερος να μπορεί να ανοιχτεί και να μιλήσει στον πρώτο για πράγματα όπως για το που θέλει να πεθάνει ή για τυχόν εκκρεμότητες που θα έχει αφήσει. Έτσι εμείς μπορούμε να μάθουμε πολλά πράγματα όχι μόνο για τους ασθενείς αλλά και για τον ίδιο μας τον εαυτό. Μαθαίνουμε να είμαστε αρκετά δυνατοί και να χαμηλώνουμε τα όρια μας εκείνες τις στιγμές. Παράλληλα αποκτούμε την πείρα και την ωριμότητα ούτως ώστε να μπορούμε να αντιμετωπίσουμε παρόμοιες καταστάσεις στο μέλλον. Αν αποφεύγουμε τους ασθενείς χάνουμε αυτή την ευκαιρία και το κυριότερο, οι ασθενείς δεν έχουν άλλη επιλογή από το να ανεχτούν μια συνομωσία σιωπής αυτές τις δύσκολες ώρες. (5)

           Πολλές φορές είναι εύκολο για το γιατρό να κρατήσει αποστάσεις από τον ασθενή για να καταφέρει να ''επιβιώσει'' πιο εύκολα σ΄ αυτή τη δουλειά, αλλά όσο δυσάρεστες και να είναι οι εμπειρίες, πρέπει να παραμείνει κοντά στον ασθενή για να επιτελεί το λειτούργημα του σωστά. Είναι σημαντικό οι νεαροί φοιτητές της ιατρικής να μάθουν ότι πρέπει να συμφιλιωθούν με τον ασθενή και να παραμείνουν αφοσιωμένοι στο πλευρό των ασθενών τους. Πρέπει ακόμα να μάθουν να ακούνε τον ασθενή τους, γιατί μόνο έτσι θα μπορέσουν να απαλύνουν τον ψυχολογικό πόνο των ασθενών τους. Ο γιατρός άλλωστε δεν πρέπει μόνο να θεραπεύει το σωματικό πόνο αλλά και να βελτιώνει την ποιότητα της ζωής των ασθενών του. (5)

           Είναι γεγονός ότι η συναναστροφή των γιατρών με ετοιμοθάνατους ασθενείς τους έχει προσκομίσει μεγάλα κέρδη στον ψυχικό τομέα. Νεαροί σπουδαστές ανέφεραν ότι η σχέση αυτή τους βοήθησε να καταλάβουν ότι οι ασθενείς είναι ακόμα ζωντανοί και αντιμετωπίζουν την καθημερινότητα. Οι ίδιοι δήλωσαν ότι δεν έχουν πλέον φόβο για το θάνατο και ότι θα προσπαθήσουν να βοηθήσουν κι άλλους να τον ξεπεράσουν. Αντιλήφθηκαν ακόμα ότι ο θάνατος κάποιου προσφιλούς προσώπου δε σημαίνει απαραίτητα και το τέλος της ζωής. Η επαφή με ασθενείς που έφυγαν από τη ζωή με θάρρος και αξιοπρέπεια τους έδωσε ελπίδα ότι κι αυτοί θα μπορέσουν μια μέρα να κάνουν το ίδιο. (5)

Συμπέρασμα

           Εν κατακλείδι συμπεραίνουμε, ότι η σχέση που υφίσταται μεταξύ γιατρού και ασθενούς είναι καταλυτικής σημασίας σε κάθε σύστημα υγείας που σέβεται την ανθρώπινη υπόσταση της αμφίδρομής αυτής αλληλεπίδρασης. Πόσο μάλλον όταν η σχέση αυτή έχει να κάνει μ' ετοιμοθάνατους ασθενείς. Αδυναμία εγκαθίδρυσης μιας εποικοδομητικής σχέσης εκ μέρους του γιατρού, συνεπάγεται διάφορα προβλήματα κυρίως στην επικοινωνία των δύο συμβαλλόμενων πλευρών. Αυτό είναι εμφανές σε παγκόσμιο επίπεδο από το οποίο δεν εξαιρείται σίγουρα ούτε η Ελλάδα.

           Συνήθως το κυριότερο πρόβλημα, είναι η έκδηλη επιθυμία των ασθενών να μάθουν περισσότερα για την πορεία της ασθένειάς τους, αλλά και για το χρόνο που τους απομένει. Από την άλλη η αδυναμία και ο δισταγμός των γιατρών να ικανοποιήσουν τις επιθυμίες των ασθενών τους οδηγεί αναπόφευκτα στη μείωση της αποτελεσματικότητας της θεραπείας. Οι φοβίες των γιατρών, όπως για παράδειγμα η προσωπική αποτυχία, η αντιμετώπιση του ασθενή αλλά και της οικογένειάς του, είναι συνήθως οι λόγοι της αποτυχίας του γιατρού. Σημαντικό ρόλο παίζει επίσης η φτωχή διαπαιδαγώγηση, αλλά και η ελλιπής ψυχολογική προετοιμασία των γιατρών για την αντιμετώπιση τέτοιων περιστατικών.

           Επιβάλλεται συνεπώς να καθοριστεί ένα πλαίσιο, ή ένα μοντέλο το οποίο θα περιγράφει την ιδανική σχέση που πρέπει να υπάρχει μεταξύ γιατρού και του ασθενή που αντιμετωπίζει τον επικείμενο θάνατο. Κάθε γιατρός με σύγχρονες αντιλήψεις είναι θεμιτό να περνά περισσότερο χρόνο με τους ασθενείς του και να παρακολουθεί την εξέλιξη της νόσου εάν είναι δυνατόν, από το ξεκίνημα της. Ο διάλογος με τον ασθενή είναι επίσης υψίστης σημασίας αφού τον εντάσσει στη διαδικασία της ανάρρωσης. Στα τελικά στάδια μιας ασθένειας, είναι επίσης σημαντική η συμπαράσταση από τον γιατρό για την άμβλυνση του πόνου και της μοναξιάς που νιώθει ο ασθενής στη φάση αυτή. Πρωταρχικό ρόλο σε αυτή την επιδίωξη πρέπει να διαδραματίσει η παιδεία, η οποία οφείλει να εξοπλίσει τους νέους επιστήμονες με εκείνα τα εχέγγυα που θα αποτελέσουν τη βάση για ένα καλύτερο μέλλον σ' αυτή την υπό έρευνα σχέση. ¶λλωστε δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι από τη σχέση αυτή, όλοι οι γιατροί, αλλά και οι φοιτητές της ιατρικής μπορούν να αποκομίσουν τεράστια οφέλη. Συναναστροφές του τύπου αυτού είναι σαφώς κέρδος για τον καθένα που θεωρεί την ιατρική ως λειτούργημα και όχι απλά ως άλλο ένα βιοποριστικό επάγγελμα.

Βιβλιογραφία

1. Η ψυχολογική φροντίδα του ασθενούς που πρόκειται να πεθάνει.
   Νίκος Παρίτσης - σημειώσεις μαθήματος "Ψυχολογία της Υγείας".
   
   
2. Reasons that physicians often feel uncomfortable in treating dying patients.
   
   
3. The moment of truth ("Η στιγμή της αλήθειας")
   http://www.linus-geisler.de/dp/dp30_dying.html
   
   
4. Harvard Gazette Archives Medical Students Learn From Dying Patients
   By William J. Cromie Gazette Staff
   
   
5. Doctors can benefit from spending time with their dying patients.
   Author/s:Sally Mirando
   Issue: June 26, 1999 / British Medical Association